Avrupa Birliği Çin İlişkilerinde Son gelişmeler – Prof Dr. Ali Serdar Erdurmaz

Çin’in Rusya ile yakınlaşması Ukrayna’da Rus işgali nedeniyle sürdürülmekte olan savaş nedeniyle ABD ve AB’de ciddi endişeye yol açmıştır.

ABD’nin AB üzerinde Çin’e daha sıkı yaptırımlar uygulanması konusunda yapmış olduğu baskı gerekli zemini bulamamış görünmektedir.

Bilindiği gibi Çin Devlet Başkanı  Xi Jinping 20 Mart 2023’te Rusya’ya yaptığı ziyaret sonrasında Rusya ile birlikte uluslararası hukuk çerçevesinde BM merkezli dünya düzenini korumaya hazır olduklarını ifade etmiştir. Ziyaret Rus Devlet Başkanı Viladimir Putin hakkında Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde savaş suçlusu olarak sayılaması mezekkeresi arkasından gelmiş ve Batı’da ziyaret hakkında şüphelerin ileri sürülmesine neden olmuştur.

Xi Jinping iki günlük ziyareti sırasında Ukrayna savaşının barışçı çözümü için arabuluculuk yapma niyetini ortaya koymuştur.[1] Şubat ayında Çin Ukrayna sorununun barışçı çözülmesine yönelik 12 maddelik prensipleri içeren bir çalışma yayımlamıştır. Bu çerçevede Dışişleri Bakan sözcüsü Wang Wenbin Çin’in bir dünya lideri olarak düzeni korumak adına yapıcı rol oynayarak görüşmeleri barışın sağlanması anlamında geliştirme amacında olduğunu açıklamıştır.[2]

Çin geçtiğimiz günlerde Suudi Arabistan ile İran’ın diplomatik ilişkillerini yeniden kurmasında arabuluculuk yapmış ve bunda başarılı olmuştur. Ancak, bu girişim savaşmakta olan taraflar arasında barışın sağlanması gibi zor bir konuyu içermemekteydi.

Başkan Putin Batı’nın baskıcı yaptırımları karşısında Çin ile bir birlik oluşturma arzusunu gündeme getirirken, ABD tarafından Ukrayna’nın Rusya tarafından işgaline Çin’in diplomatik bir örtü oluşturulmaya ve meşrulaştırmaya çalıştığı konusunda değerlendirme yapılmıştır. Bu bağlamda ziyaret öncesinde Rusya-Çin ve İran’ın müşterek olarak Arab Denizi’nde üçlü deniz tatbikatı yapılıcağı Rus yetkililer tarafından belirtilmiştir ve bu da şüpheleri arttırmıştır.[3]

Xi Jinping’in bu ziyaretine istinaden Çin’e Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron’la yapacağı ziyaret öncesi AB Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen Avrupa Politikalar Merkezi ve Mercator Enstitüsü Çin Araştırmaları’nda yaptığı konuşmada Çin ile ilişkileri değerlendirerek, birliğin daha dikkatli bir tutum izlemesi gereği üzerinde durmuştur. Son yıllarda AB-Çin ilişkilerinin daha mesafeli ve zor olduğunu ifade eden Leyen günlük 1.9 milyar Euro’luk emtia ticaretinin olduğu Çin’e karşı ayrımcılıktan ziyade risklerin kontrolüne odaklanmaya ihtiyaç olduğunu vurgulamıştır.[4] Çin ile ilişkilerin siyah-beyaz gibi kesinlik içermediğini söyleyerek; bu bağlamda Çin ile ticaret, bilim ve teknoloji alanında işbirliğini devam ettirmek istediğini, ancak Pekin’in Rusya-Ukrayna savaşındaki tutumunun Çin-AB ilişkilerini belirleyeceği konusunda uyarıda bulunmuştur. Bunun yanısıra, Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki insan hakları ihlalinin endişe konusu olduğunu belirtmiş ve bunun ilişkilerde başka bir sınama olacağını belirtmiştir.

Avrupa Birliği Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen’in bu açıklamaları doğrultusunda bir değerlendirme aşağıda belirtilen hususlar ileri sürülebilir.

• ABD’nin AB tarafından Çin’e ağır yaptırımlar uygulanması konusundaki baskılarına rağmen birlik kendi stratejisi ve ilişkilerinin önemine uygun bir yol arayışı içindedir.
• AB Çin’in Rusya’yı destekliyen tavrına ve siyasetine karşı bir duruş sergilemektedir.
• Çin’in son dönemde dünya liderliği konusunda uygulamaya başladığı strateji ve siyasetinin AB’ne getireceği risklerin iyi araştırılması gerektiği üzerinde durmuştur.
• ABD’nin Çin’in dünya siyasetinde yer alma çabalarına karşı uygulamaya çalıştığı strateji ve siyaset AB tarafından tam bir destek bulamamaktadır.
• AB önümüzdeki süreçte Çin’in dünya düzeni ve siyasetindeki yerini ve özellikle Ukrayna savaşındaki yaklaşımını dikkatle takip edecek ve ona göre ilişkilerin istikametini tayin edecektir.
• Birlik aynı zamanda insan haklarına verdiği önemi Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki ihlalleri takip edeceğini vurgulayarak Çin’in dikkatini çekmiştir.

02.04.2023

Prof Dr. Ali Serdar Erdurmaz

[1] Pjotr Sauer and Amy Hawkins, ‘Xi Jinping Says China Ready to “Stand Guard over World Order” on Moscow Visit’, The Guardian, 2023 <https://www.theguardian.com/world/2023/mar/20/xi-jinping-vladimir-putin-moscow-ukraine-war>.

[2] John Ruwitch, ‘China’s Xi Jinping Flexes His Diplomatic Muscle with a Visit to Moscow’, Npr, 2023 <https://www.npr.org/2023/03/19/1164622707/china-xi-jinping-russia-putin-ukraine-diplomacy>.

[3] Nectar Gan, ‘Xi Makes “journey of Friendship to Moscow Days after Putin’s War Crime Warrant Issued’, Cnn, 2023 <https://doi.org/10.1080/10410236.2017.1405488>.

[4] Jennifer Rankin, ‘Europe-Must-Reassess-Its-Relations-with-China-Says-Eu-Chief @ Www.Theguardian.Com’, The Guardian, 2023 <https://www.theguardian.com/world/2023/mar/30/europe-must-reassess-its-relations-with-china-says-eu-chief>.