Kuzey İrlanda Hayırlı Cuma Anlaşması’nın 25nci Yılı Anıldı. Çatışmanın Çözümünde Başarılı Bir Örnek

Prof. Dr. Ali Serdar Erdurmaz

Bundan yirmi beş sene önce, 10 Nisan 1998’de, Kuzey İrlandalı Katolik inanca sahip milliyetçilerle Protestan Birlik Taraftarları arasında yaklaşık 3500 kişinin öldüğü 30 yıl süren çatışmalara son veren “Hayırlı Cuma-Good Friday” Anlaşması imzalanmıştır.[1] Anlaşma aynı zamanda Belfast Anlaşması olarak da anılmaktadır. Anlaşma İrlandalı milliyetçilerle birlik taraftarı topluluk arasında siyasi gücün paylaşımı yapılanmasını ve birçok sivil ve kültürel hakların tanınmasını gerçekleştirmiştir.

İrlanda asırlar boyu İngiliz kontrolü altında kalmıştır. Büyük Britanya İrlanda Cumhuriyeti’ni ayrı bir ülke olarak Birleşik Krallığın bir parçası olarak görmüştür. Kuzey İrlanda’da halk iki ayrı kutupta birleşmiştir.

• Birlik taraftarları, Birleşik Krallığın bir parçası olarak kalmak isteyenler. Bunlara Loyalist (sadıklar) da denilmektedir. Bunların çoğu Protestan’dır.
• Milliyetçiler, İngiltere’den bağımsız olmak ve İrlanda Cumhuriyeti ile birleşmek isteyenler. Bu grup Katolikler ’den oluşmaktadır.

Kuzey İrlanda’da t halkın çoğunluğu Katolik olmasına rağmen, hükümet Protestan çoğunluğa sahipti. 1920’lerden itibaren iki tarafın çatışmasını getiren sıkıntılı bir dönem kendisini göstermeye başlamıştır. Katolikler iş ve ev bulmada çeşitli zorluklarla karşılaşmaktaydı ve bu durumu protesto ettiler. 1960’lara gelindiğinde bu protestolar şiddete dönüşmeye başlamış ve “Troubles” denilen 30 yıllık çatışma sürecine girilmiştir. 1970-1990 arasında her iki tarafın silahlı güçleri arasında birçok kişinin öldüğü şiddetli çatışmalar vuku bulmuştur. Sorunun çözümü için İngiliz ordusunun müdahalesi çatışmaları IRA (Irish Republican Army) ile İngiliz ordusunun çatışmasına evrilmiştir. Ulster Defence Association (UDA) ve Ulster Volunteer Force (UVF) denilen grupların da katılmasıyla çatışmaların boyutu genişlemiştir. IRA İngiltere ve Kuzey İrlanda’da birçok bombalama hadisesinde baş rolü almıştır. Cumhuriyetçiler ve Loyalistlerin eylemlerinde onlarca kişi ölmüştür. IRA özellikle devriye gezen İngiliz askerlerini ve polisini hedef almıştır. 1972’de Kanlı Pazar (Bloody Sunday) olarak anılan ve barışçıl yürüyüş sırasında İngiliz askerleri tarafından 14 kişinin ölümüne yol açan saldırı eylemlerin en kanlısı olarak bilinmektedir.[2] 1990’lara gelindiğinde IRA bombalama ve eylemleri durduracağını açıklamıştır. Bu yaklaşım sorunun görüşmelerle çözülmesinin yolunu açmıştır.

Yaklaşık iki yıl süren görüşmeler sonrasında özellikle mezhep ayrılığının getirdiği çatışmalara sahne olan Kuzey İrlanda’da ateşkes ve silahsızlanma sağlanmıştır. Anlaşma ile yeni bir hükümet kurulması ve gücün Milliyetçilerle Loyalistlerin arasında paylaştırılması benimsenmiştir. Bu maksatla kurulan Kuzey İrlanda Topluluğu (Northern Ireland Assembly) muhtemelen Londra’da İngiliz hükümetinin aldığı kararlar doğrultusunda karar alacak bir yapıya oturtulmuştur. İngiltere tarafından verilen bu ayrıcalığa Yetki Devri (devolution) denilmiştir.

Yapılan anlaşma sorunların tamamen ortadan kalmasına yardımcı olamamıştır. 2002 yılında Kuzey İrlanda Topluluğu askıya alınarak yetkisi İngiltere’ye devredilmiştir. 2007 yılında yetki geri alınmış ve İngiliz ordusunun harekâtı resmi olarak durdurulmuştur. 2017 yılında Kuzey İrlanda partileri arasındaki anlaşmalar çökmüş ve bölge üç yıl boyunca hükümetsiz kalmıştır. Brexit’in 2019 yılında uygulamaya konmasıyla birlikte 19 Ocak 2019’da Kuzey İrlanda’nın ikinci büyük şehri olan Londonderry/Derry’de bomba yüklü bir kamyonun patlatılmasında Yeni İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu mensubu olduğu belirlenen dört kişi yakalanmıştır. Şehrin ismi konusunda tarafların farklı yaklaşımının bu hadiseye yol açtığı değerlendirilmiştir. Londonderry Britanyacı, Derry ise İrlandacı duruşun ifadesi olarak kabul edilmektedir.[3] Bu eylem 1997’de anlaşmadan bir sene önce kurulan ve barışa karşı çıkan IRA üyelerinin oluşturduğu New IRA/Real IRA örgütü tarafından üstlenilmiştir. Bu eylemde temel nedenin Avrupa Birliği’nden ayrılan İngiltere’nin gölgesinde kalmadan Kuzey İrlanda’nın sınırları belli bir yapıya kavuşturulması kaygısının olduğu söylenmiştir.

Siyasi partilerin aralarındaki anlaşmazlıklara rağmen Kuzey İrlanda’da eski şiddet olaylarının gerçekleştiği çatışma ortamına geri dönüşün çok uzak olduğu değerlendirilmektedir. Yapılan anlaşma mükemmel olmaktan uzak olsa dahi, çatışmaları ve şiddet olaylarını sona erdirmesi ve dünyada birçok çatışmanın sonlandırılması için örnek olması açısından son derece başarılı kabul edilmektedir.

10.04.2023

Prof. Dr. Ali Serdar Erdurmaz

[1] Cultural Issues, ‘Northern Ireland Peace Agreement (The Good Friday Agreement)’, United Nations Peacemaker, April, 1998, 7–10 <https://peacemaker.un.org/uk-ireland-good-friday98>.

[2] BBC, ‘Good Friday Agreement: What Does It Mean for NI after 25 Years? Published 4 Hours Ago’, BBC, 2023 <https://www.bbc.co.uk/newsround/14118775>.

[3] Sezin Öney, ‘Kuzey İrlanda Örneği: Barışın Günlük Referandumu’, EuroPolitika, 2019 <https://www.europolitika.com/kuzey-irlanda-ornegi-barisin-gunluk-referandumu/>.