Share This Article
I. KISIM
Hüseyin Oylupınar
Akademik Danışman,
Doğu ve Orta Avrupa Çalışmaları, Dış Politika Enstitüsü
Araştırmacı,
Rusya ve Avrasya Çalışmaları Enstitüsü, Uppsala Üniversitesi
@oylupinar
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde altıncı hafta yaşanıyor. Savaşın gidişatında yaşanan önemli gelişmeleri, dönüşümleri ve savaş sahnesinde neler olduğunu bu yazı serisinde aktaracağım. Bu serinin ilk kısmında açılan cepheler ve Kıyiv cephesinde neler olduğunu gözlemleyeceğim.
Eş Zamanlı Açılan Cepheler
24 Şubat sabah saatlerinde Rusya ordusunu oluşturan unsurlar Ukrayna sınırlarını geçerek Ukrayna’yı işgale başladılar. Bu işgal bir çok noktadan ve Ukrayna’nın Beyaz Rusya ile olan sınırlarından da hareket almak üzere kuzeyde Dinyeper Nehri’nin batısında Çernobil üzerinden Kıyiv yönüne, kuzeyde Dinyeper Nehri’nin doğusunda Çernihiv üzerinden Kıyiv yönüne, Kıyiv’in doğusunda Sumı şehri, çevresi ve Kıyiv yönüne, Ukrayna’nın kuzeydoğusunda Harkiv şehri ve çevresine, doğuda Luhansk ve Rusya yerleşimi olan Kantemirovka hattında, güneyde Kırım’ı ana karaya bağlayan Perekop’un çevresi ve Herson şehri yönünde başladı.
Özellikle Ekim 2021’den itibaren şekil almaya başlayan Ukrayna sınırındaki Rus askeri konuşlandırmalarının yoğunluk noktalarının halihazırda biliniyor olmasından dolayı Rus ordusunun eş zamanlı ve çok noktalı işgali Ukrayna askeri otoritelerinin hazırlığını yaptığı senaryolardan biri olduğu daha sonraki dönemde belirgin hale gelen Ukrayna savunmasının pozisyonlarından anlamak ve bunun bir sürpriz olmadığını değerlendirmek mümkündür.
Hedef Kıyiv: Ucuz ve Çabuk Zafer Planı
İlk aşamada Rusya silahlı kuvvetleri sınırı geçtikleri hemen her noktada direniş görmeden hızlı şekilde ilerleme sağladılar. Aynı zamanda seyir ve balistik füzeler ile Ukrayna askeri altyapısı, hava savunma sistemleri ve lojistik merkezleri vuruldu (Rusya’nın bugüne kadar 1400 civarında füze fırlattığı tahmin edilmekte). Bu ilk aşamada, öncü Rus birliklerin işgalin ilk 3-4 saatinde Kıyiv şehir merkezinin 30 km. yakınlarındaki Antonov Havalimanı (Hostomel) yakınlarına ulaştığı gözlenirken, bir hücum kolunun da Kıyiv şehir merkezine giden Peremoha Bulvarı üzerinde ilerlerken Ukrayna savunmacıları tarafından yok edildiği görüldü.
İlk bir kaç günde, Rusya silahlı kuvvetlerinin Kıyiv şehrine hızlı şekilde girme çabası, Çernihiv ve Sumı illerinde yerleşim merkezleri ele geçirilmeden ve Ukrayna askeri unsurları etkisizleştirilmeden hızla Kıyiv yönüne hızla ilerlemesi, Ukrayna askeri üniformaları içinde şehir merkezine sabotaj için sızma yapan Rus askerlerinin gözlenmesi, Ukrayna Cumhurbaşkanlığı binalarına sızmaya çalışan suikast amaçlı girişimler (en az bir girişimin Cumhurbaşkanı V. Zelenskıy’i hedeflediği Ukrayna Savunma Bakanlığı tarafından ifade edildi), Rusya yönetiminin Ukrayna hükümetini alaşağı edip, devlet yönetimini ve ordusunu felç etmeyi amaçlayan bir askeri plan ile hareket ettiğini gösterdi. Bu yolla Vladimir Putin yönetiminin taleplerini tatmin edecek önlemleri alacak Rusya yanlısı bir hükümet Ukrayna’da iktidara getirilecek ve bu hükümet savaşan Ukrayna ordusuna silah bırakma emri verecek, böylelikle Rusya hızlı ve düşük maliyetli bir zafer kazanacaktı.
Bu bahsi geçen durumu esir alınan Rus askerlerinin anlatılarından, Rus askeri şifreli iletişim sistemi çalışmadığı için (2021’de büyük bir güven ve gurur ifadesi ile yeni kullanıma alınan milyonlarca dolar maliyetli şifreli ERA iletişim sistemi-bu sistem yerel 3G ve 4G mobil bağlantı sistemine bağımlı ve Rus birlikleri işgal ettikleri bölgelerde bu bağlantı hatlarını ve kulelerine kasıtlı olarak ateş ettikleri için ERA kullanılamaz hale geldi) Rus askerlerin Ukrayna mobil telefon sim kartları ile şifresiz olarak kumandanlarına ve kıtalarına telefon açarken teknik dinlemeye takılmaları üzerine ele geçen diyaloglardan anlamak mümkündür. Bu verilere ek olarak Ukrayna savunma güçlerinin kullanılmaz hale getirdiği ve sağlam halde ele geçirdiği bazı zırhlı araçların askeri tören geçitlerinde kullanılan süsleme ve şeritlere sahip olması ve aynı şekilde Rus askerlerin bazılarının zafer törenlerinde özellikle görülen turuncu ve siyah renkli kurdeleleri (георгиевская ленточка, georgiyevskaya lentochka – Aziz Yorgi kurdelası) üniforma ve miğferlerinde taşımaları, Rus ordusunun hızlıca Kıyiv şehir merkezine ulaşacağı ve zafer geçidi ile bunun kutlanacağı kanaatinin Rus askeri ve politik yönetiminde hakim olduğunu göstermektedir.
Ukrayna’yı Yanlış Okumak
Çabuk ve ucuz bir zaferin gelmemesi Rus politik ve askeri perspektif eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu eksikliğin en önemli nedenlerini Ukrayna toplum yapısı ve kimliğinin 2014’ten sonra ne yönde değiştiğinin Rus yönetimi tarafından anlaşılamamış olması, 2014’ten sonra Ukrayna hükümetlerinin Rus istihbarat unsurlarına karşı daha nitelikli bir mücadele göstermesi, Rus yanlısı propaganda araçlarının engellenip bu araçları fonlama kanallarının kontrolü ve dizginlenmesi, Ukrayna ordusunun askeri reformlar ile nasıl dönüştüğünün anlaşılamaması gibi etkenlerde arayabiliriz.
2014’te Rusya’nın Kırım’ı işgali ve fiilen Donbas’ın bazı kısımlarını ele geçirip kontrol etmesi Ukrayna politik kimliğinin yeniden formüle edilmesini sağladı. Bu yeni formül ülkenin değişik bölgelerinde yaşayanların birbirlerine karşı taşıdıkları ön yargıları test edip yıkmaları ile daha konsolide olmuş bir milli bilinç yapısı içeriyordu. Bu Ukrayna toplumundaki dönüşümün Rus yönetimi tarafından anlaşılamaması Rus karar vericilerinde Ukrayna’nın hala güçlü bir Rus yanlısı toplum segmentine sahip olduğu kanaatinin sürmesine sebep oldu. Bu sebeple işgalin ilk anından itibaren Rus yanlısı toplumun segmentinin Ukrayna toplumunu böleceği ve zayıflatacağı beklendi.
Rusya’nın Ukrayna’yı okumada perspektif eksikliğinin nedenlerinden biri 2014-2022 arası süreçte Rusya’nın Ukrayna içinde etki ve kontrol oluşturmak için sarf ettiği çabanın Ukrayna hükümetleri tarafından büyük ölçüde bertaraf edilmesidir. Ukrayna’da Rus yanlısı ve Ukrayna’nın Rus kontrolüne girmesinin savunuculuğunu yapan kişi, grup ve kurumlar Donbas’ta devam eden savaşın toplumda yarattığı reaksiyon içinde Rus yanlısı fikirleri yayan bazı kişiler adli takibata girdi, bazıları Rusya’ya kaçtı ve Rusya propagandası yapan sivil toplum örgütleri ve kitle iletişim araçları sıkı izlemeye ile takip edildi. Ancak bu 5. kol oluşturma çabalarının başarısızlık boyutunun Rus karar vericileri tarafından tartılamadığı anlaşılmaktadır.
Yine 2014-2022 arası, 2014 yılına gelene kadar Ukrayna askeri emir-komuta sistemine ve istihbarat yapısına sızmış olan Rus istihbarat unsurlarının temizlendiği ve böylece Rusya’nın Ukrayna devlet yapısı üzerinde uzun ve maliyetli bir yatırım süreci ile kurduğu etki ve kontrolünün zayıfladığı bir dönemdir. İşte özellikle bu sebeple 2014’ten savaş başlayana kadar olan süreçte Rusya yeniden Ukrayna devlet sistemine sızabilmek için yüksek bütçeli dezenfermasyon, etki unsurlarının kullanımı, sabotaj girişimleri ve Rusya’ya yakın olan parti ve politik kişilikler üzerine yoğunlaşmıştır. Bu özellikle Donbas meselesi çevresinde şekillenmiştir. Bu çabaların olgun bir aşamaya ulaştığına dair kanaatin Rus karar vericilerinde oluştuğunu savaş başladıktan sonra gelen bazı bilgiler üzerinden takip etmek mümkündür. Bu kanaate göre işgal hareketinin başlamasından hemen sonra Ukrayna içinde Rusya yanlısı gösteriler başlayacaktır. Bu duruma FSB’nin (Federal Güvenlik Servisi) Ukrayna sorumluluk bölgesi ile ilgili dış operasyon işlevlerini yerine getiren 5. Ofis’in (5 службы ФСБ, Служба оперативной информации и международных связей, выполняет функции внешней разведки ФСБ с зоной ответственности Украина) şef ve yardımcısının (Sergey Beseda ve Anatoly Bolyuh) açığa alındığı ve hapse atıldığına dair sızan bilgiler işaret edebilecektir. Ayrıca bu ofisin (bu 5. ofis dış daha çok Rus yanlısı politik figürlerin seçilmesi ve desteklenmesi, kaynak kişilerin hizmete alınması, dezenfermasyon ve Ukrayna’da iç politik durumun raporlanması gibi operasyonları yürütmektedir) başarısız bir operasyon yürütmesine esas nedenin Rusya bütçesinden ayrılan milyonlarca doların yolsuzluk sonucu hedef kişi ve operasyonlara sağlanmadığı bilgileri Rusya’dan gelmektedir.
Devamı ikinci kısımda.
6 Nisan 2022, Uppsala